13-  کاخ گلستان

کاخ گلستان در واقع عنوانی است برای بناهایی که در ارگ تهران ساخته شده اند. این مجموعه در دوران صفوی ساخته شده و در دوران مختلف به ویژه دوران قاجاریه گسترش یافته و به بناهای آن افزوده شده است. این مجموعه در دوران قاجاریه مقر اصلی و محل زندگی پادشاهان قاجاری بوده است. این مجموعه شامل بناهای متعددی مثل تالار آیینه، شمس العماره،  تالار سلام و… می شود.

کاخ گلستان یکی از منحصر به فردترین مجموعه های تاریخی ایران است که بناهای موجود در آن در دوران مختلف با کاربری های متفاوت ساخته شده است. نام این کاخ برگرفته از تالار گلستان واقع در عمارت خروجی است. ساخت این مجموعه از دوران صفویه آغاز شد.

در زمان شاه عباس اول صفوی چهارباغ و چنارستانی در بخش شمالی آن احداث شد و عمارت سلطنتی را در آن بنا نمودند که امروزه چیزی از آن بر جای نمانده است. در دوران قاجار این کاخ گسترش فراوانی یافت و محل سکونت شاهان قاجار گردید. این کاخ در سال 2013 در بعنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

14- کتیبه بیستون

کتیبه و نقش برجسته بیستون مهم ترین اثر مجموعه بیستون است. این کتیبه به عنوان بزرگترین و طولانی‌ترین نقش برجسته جهان معروف شده است. کتیبه بیستون از نخستین اسناد مکتوب تاریخ ایران است. این کتیبه به سه زبان عیلامی، بابلی و پارسی باستان و به خط میخی نوشته شده است و پیروزی داریوش اول هخامنشی بر شورشیان را شرح داده و به تصویر می‌کشد و مهمترین سند و اثر به جای مانده از دوره هخامنشیان است.

این سنگ نوشته ازرشمند بر دامنه ی کوه بیستون در استان کرمانشاه حجاری شده است و از نظر تاریخی یکی از مهمترین اسناد تاریخی جهان است. این اثر به جای مانده از دوره هخامنشی در سال 2006 به عنوان یک میراث فرهنگی در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.  

15- مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان که در مرکز تاریخی این شهر واقع شده است نیز بیش از 20 هزار متر مربع مساحت دارد و اولین بنای اسلامی محسوب می‌شود که با الهام از معماری کاخ‌های ساسانی ساخته شده و یک نوآوری در معماری محسوب می‌شود و از مهم ترین و قدیمی ترین ابنیه ی مذهبی ایران است که دارای شهرت جهانی است.

این مسجد از جمله بزرگترین و پررمز و رازترین مساجد جهان اسلام است که بنای اصلی آن در قرون اولیه ی اسلامی بر شالوده ی بنایی باستانی مربوط به اواخر دوره ی ساسانی ساخته شده است. سیمای فعلی مسجد عمدتاً مربوط به اقدامات دوره ی سلجوقی است و مهم ترین طرح های توسعه ی آن در دوران آل بویه و صفویه صورت گرفته است. این مسجد در سال 2012 ثبت جهانی شد.

16- تخت سلیمان

تخت سلیمان نام محوطه تاریخی بزرگی در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی است. مجموعه تخت سلیمان شامل بناهایی از دوره‌های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان است که مهم‌ترین آن‌ها پناهگاه اصلی زرتشتیان که در دوران ایلخانی (مغول ها- قرن ۱۳ ام) بازسازی شده و معبد آناهیتا که متعلق به دوران ساسانیان (قرن ۶ ام و ۷ ام) است. این سایت در سال 2003 به ثبت میراث جهانی یونسکو رسید.

تخت سلیمان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و مهم ترین عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می رفت و به روایتی زادگاه زرتشت پیامبر بوده است. منطقه ی تخت سلیمان بر بقایای مجموعه ی تاریخی آتشکده ی آذرگُشنَسب که در درون حصاری بیضی شکل قرار دارد واقع شده است. پیرامون این آتشکده دریاچه ای همیشه جوشان به عمق 112 متر قرار دارد که درجه حرارت آب آن در تابستان و زمستان یکسان و در حدود 21 درجه است.

17- محوطه ی باستانی شوش

شهر باستانی شوش از مهم ترین و باشکوه ترین سکونتگاه های شناخته  شده در جهان با قدمتی حدود 4000 سال پیش از میلاد (بنا به نظریاتی 7000 سال پیش از میلاد) است. این محوطه ی تاریخی، به عنوان کهن ترین شهر جهان، روزگاری مرکز برخورد دو تمدن «میان رودان» و «عیلام» بوده است. زندگی شهرنشینی همچنان در این منطقه ادامه دارد. در این شهر باستانی علاوه بر عیلامی ها (به معنای سرزمین خدایان)، اقوامی نظیر آشوری ها، هخامنشیان، سلوکیان، پارتیان، بابلی ها و ساسانیان حکمرانی داشته اند.

محوطه ی باستانی شوش ناحیه ای وسیع از بناها و سازه های معماری بسیار متنوعی را از پیش از تاریخ تا دوران اسلامی در بر می گیرد که شامل کاخ شاوور، آپادانا (یکی از باشکوه ترین و کم نظیرترین آثار باستانی جهان)، دروازه ی شرقی، هدیش، شهر پانزدهم، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش، مجموعه ی بناهای دوره ی اسلامی، تپه های آکروپول و قلعه ی فرانسوی ها است. مردمان عیلام پیشرفت هایی در خط، معماری، ذوب فلزات، شیشه و هنر پیکرتراشی ایجاد کردند. پیکره ی خدایان در میان آثار باستانی شوش در دوره ی عیلامی جایگاه ویژه ای دارد. آثار باستانی ارزشمندی از حفاری های این منطقه بدست آمده است که حجم عظیمی از آنان در موزه های معروف دنیا نگهداری می شوند.

18- قَنات های ایران

قنات ایرانی نیز یکی دیگر از ثبت جهانی کشور محسوب می‌شود که در سال 2016 در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید.

قنات یا کاریز یکی ابدعات ایرانیان برای دسترسی به آب در مناطق کم آب است که نحوه ی حفر و ساخت در سایر نقاط جهان وجود ندارد.

قنات ایرانی عنوان بیستمین اثر ایران ثبت شده در یونسکو است. در این ثبت یازده قنات : قنات قصبه گناباد، قنات بلده فردوس، قنات حسن‌آباد مشیر و قنات باغ زارچ، قنات ابراهیم‌آباد اراک، قنات مزدآباد و قنات عمومی وزوان، قنات مون، قنات گوهرریز جوپار، قنات اکبرآباد بم و قنات قاسم‌آباد بم به ثبت رسیده است

19- سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر مجموعه ای از پله ها، آبشار ها، کانال ها، آسیاب ها، بندها و تونل های بزرگ برای هدایت آب و استفاده از نیروی آب برای مصارف صنعتی است. این سازه ها در دوره های هخامنشی و به ویژه ساسانی ساخته شده است. از این مجموعه در سفرنامه ها تحت عنوان بزرگترین منطقه صنعتی قبل از وقوع انقلاب صنعتی یاد شده است. این مجموعه که در استان خوزستان، شهر شوشتر، میدان آبشارها واقع شده است. 

این سازه ها آب رودخانه ی کارون را بین تمامی نقاط شهر شوشتر و شهرهای اطراف تقسیم می کردند. در سال 2009 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

20- شهر سوخته

شهر سوخته، یکی از شگفتی‌های دنیای باستان، نمونه ای منحصر به فرد از نخستین، بزرگ ترین و پیشرفته ترین استقرار شهرنشینی در نیمه ی شرقی ایران است که در مسیر رودخانه ی هیرمند به دریاچه ی هامون بنا نهاده شده است. تمدن شهر سوخته، از محوطه های باستانی دوران مِفرغ، با بیش از پنج هزار سال قدمت مرکز فعالیت های علمی، صنعتی، اجتماعی، فرهنگی و هنری روزگار خود به شمار می رفت. این شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شد و مردم در چهار دوره بین سال های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در این شهر سکونت داشته اند. شهر سوخته دارای پنج بخش شامل بخش مسکونی ، بخش های مرکزی، منطقه ی صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه های متوالی و به هم چسبیده واقع شده اند. یافته های بسیار متنوعِ باستان شناسی در این شهر از تمدن غنی آن حکایت می کند: بنای کاخ سوخته، خانه های موسوم به پلکانی، نخستین جراحی مغز، نخستین چشم مصنوعی جهان، نخستین تصویر متحرک ساخته شده، خط کش چوبی، شطرنج و تخته نرد، ساخت زیورآلات، نظام آبرسانی منظم و تخلیه ی فاضلاب، صنایعی مانند پارچه بافی، ریسندگی، خراطی، معرق سازی، مَرمَرسازی، بافت تورهای ماهیگیری، سفال گری، مُهرسازی، حصیربافی، ساخت ابزار فلزی و غیره.

 این شهر از نادرترین شهرهای باستانی است که در آن زنان عهده دار امور مالی خانواده های خود بوده اند. نام گذاری این شهر علاوه بر تغییر مسیر رودخانه ی هیرمند و خشکسالی های مداوم بر اساس چندین مورد آتش سوزی در آن صورت گرفته است. این شهر در سال 2014 به ثبت جهانی رسید.

21- پاسارگاد

این مجموعه شامل آثار به جای مانده از دورهی هخامنشی در شهرستان پارسارگاد استان فارس است. این مجموعه شامل آرامگاه کوروش بزرگ، باغ باستانی پاسارگاد، کاخ دروازه، آرامگاه کمبوجیه، دو کوشک، آب نماها، کاروانسرای مظفری، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، استحکامات دفاعی تل تخت و محوطه مقدس است. این مجموعه به دستور کوروش کبیر ساخته شد.

پاسارگاد از لحاظ تاریخی به سه دوره تعلق دارد: آثار پیش از تاریخ و پیش از دوران هخامنشی، آثار دوره ی هخامنشی که دربرگیرنده ی کاخ اختصاصی کوروش، باغ پادشاهی پاسارگاد، آب نماهای کاخ شاهی، حوضچه های سنگی، ویرانه ی برج سنگی، بنای موسوم به زندان، دژ پاسارگاد، آتشکده ی پاسارگاد و محوطه ی مقدس و آرامگاه کوروش (شاخص ترین بخش این مجموعه) است و آثار بعد از اسلام که شامل مسجد اتابکان، کتبیه و محراب کنده شده در اتاق آرامگاه کوروش، بنای اسلامی به نام مدرسه یا کاروانسرای مظفری در صد متری شمال آرامگاه کوروش است. تنگه ی بلاغی و موزه ی ناتمام پاسارگاد نیز از دیگر بخش های این مجموعه به شمار می روند.

مجموعه ی باستانی پاسارگاد که با مصالحی نظیر سنگ، آجر، خشت خام و چوب ساخته شده است اولین مرحله ی شکوفایی و تکامل هنرهای معماری، پیکرتراشی، رنگ آمیزی وشبیه سازی در دوره ی هخامنشی است که الگویی برای تخت جمشید و گواهی استثنایی از تمدن ایرانی به شمار می رود. این مجموعه در سال 2004 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.

22- ارگ بم

ارگ بم در استان کرمان بزرگترین بنای خشتی جهان است که سالانه بازدیدکنندگان بسیاری جذب آن می شوند این اثر به خاطر زلزله مدتی 1382 در فهرست آثار در معرض خطر میراث جهانی یونسکو قرار گرفت که پس از مرمت ها از حالت در معرض خطر خارج شد و دوباره به فهرست آثار ثبت شده بازگشت  بنای ارگ بم، بزرگ ترین مجموعه خشتی جهان، یک دژ بزرگ است که در قلب آن ارگ قلعه واقع شده است، اما به دلیل ظاهر باشکوه این ارگ، که مرتفع ترین قسمت مجموعه به شمار می آید، کل بنای دژ را ارگ بم می نامند.

ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه های نظامی ارزشمند و تاریخی است که در مجاورت جاده ابریشم قرار دارد. تاریخ ساخت این مجموعه، بنا به روایات متعدد، مربوط به دوران هخامنشی یا اشکانی است و تا اواخر دوره قاجار همچنان مسکونی بوده است. مصالح اصلی بنا خشت خام و گِل رُس است و به ندرت سنگ، آجر و تنه خرما نیز در آن به کار رفته است. این اثر خشتی در سال 2004 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

23- روستای تاریخی میمند

میمند روستایی صخره ای و کَنده شده در درون زمین با قدمتی حداقل دو تا سه هزار سال از نخستین سکونتگاه های بشر در ایران است. از ارزش های ویژه ی این روستای تاریخی ارتباط تنگاتنگ زندگی با طبیعت پیرامون آن است، به طوری که با پیشرفت تکنولوژی نیز حداقل دخل و تصرف را در طبیعت و چشم اندازهای بکر خود ایجاد نموده است و با حفظ بسیاری از ارزش ها به حیات خود ادامه می دهد. در روستای تاریخی میمند کلِ یک خانه یک «کیچه» نامیده می شود؛ این خانه در دل سنگ کنده شده و ممکن است شامل یک یا چند اتاق و همچنین اصطبل باشد.

ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آن ها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می شود. مردم میمند چهار ماه اول سال به دلیل مراقبت از دام ها در دشت های پایین میمند ساکن هستند، چهار ماه دوم را در آبادی های اطراف و باغات و مزارع و چهار ماه سوم را برای پناه بردن از سرمای زمستان در خانه های دستکَنده در دل کوه می گذرانند. این خانه ها به دلیل نوع معماری خود در تابستان خنک و در زمستان گرم هستند. این روستا در سال 2015 به ثبت جهانی سازمان یونسکو رسید

24- آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، عارف و شاعر بزرگ، بزرگ ترین، کامل ترین و برجسته ترین خانگاه است که با استفاده از معماری سنتی ایرانی (ایلخانی و تیموری) و با الهام از تصوف بنا شده است و نمونه کاملی از معماری اسلامی مصادف با قرون وسطی محسوب می‌شود این مجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، جد سلاطین صفوی، است که در سال ۷۳۵ هجری قمری به دست فرزند ایشان صدرالدین موسی ساخته شد. پس از شروع حکومت صفویه واحدهای مختلف دیگری نیز به این شاهکار هنری و معماری اضافه گردید.

در این مجموعه مقبره های شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه صفویه)، همسر شاه اسماعیل (مادر شاه طهماسب) و برخی از مشایخ و صاحب منصبان دوران صفوی و کشته شدگان جنگ چالدران نیز قرار دارد. این مجموعه دارای چهار حیاط است: حیاط باغچه (بزرگ ترین حیاط)، حیاط بزرگ، که مجموعه ی بناهای اصلی دور آن قرار دارند، حیاط کوچک، فضایی بین دو حیاط باغچه و حیاط بزرگ، و حیاط جنوبی یا شهیدگاه است. این آرامگاه در سال 2010 به ثبت جهانی سازمان یونسکو قرار گرفت.