فستیوال های ایرانی قسمت دوم
دهه فجر
کشور ایران دارای حکومتی از نوع جمهوری اسلامی است و سابقه ی این نوع حکومت به انقلابی عظیم، مشهور به انقلاب اسلامی یا انقلاب بهمن 1357 هجری شمسی، بازمی‌گردد. انقلاب اسلامی ایران با مشارکت جمع کثیری از عامه ی مردم، روحانیون، دانشجویان، بازاریان، احزاب سیاسی مخالف، روشنفکران و غیره انجام پذیرفت. این افراد از مدت ها قبل، از وضع نظام حاکم نارضایتی خود را به طُرُق مختلف نظیر تظاهرات خیابانی، درگیری ها، اعتصاب عمومی و غیره ابراز داشتند. ریشه ی اصلی انقلاب ۱۳۵۷ ایران را می توان در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و رخدادهای پیرامون آن جست و جو کرد.
به طور کلی می توان علل و عوامل شکل گیری نهضت اسلامی را بدین ترتیب برشمرد: وابستگی تمام‌عیار به غرب، خصوصاً آمریکا، بی اختیاری پادشاهان پهلوی در تصمیم گیری های اصلی کشور، فساد و دین ستیزی حاکمان طاغوت، تلاش برای انحراف و ضایع کردن جوانان، بی اعتنایی به رأی مردم، اختناق و مقابله ی جدی با آزاد اندیشی، ظلم و بی عدالتی گسترده در کشور با حمایت مستقیم حکومت، عقب ماندگی کشور در علم و صنعت و عدم برخورداری عموم مردم از امکانات اولیه ی رفاهی.
سرانجام در روز 22 بهمن 1357 مبارزات مردم مسلمان ایران بر ضد سلطنت طاغوت به بار نشست و نظام پادشاهی ایران، سرنگون شد و زمینه ی روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی به رهبری روحانی شیعه، سید روح‌الله خمینی(ره) فراهم گردید.
دهه ی فجر به روزهای دوازده تا بیست و دوم بهمن ماه سال1357 گفته می شود که طی آن امام خمینی پس از تبعید پانزده ساله در دوازدهم بهمن 1357 به ایران وارد شد و بزرگترین استقبال تاریخ در تهران از ایشان صورت گرفت و در نهایت با اعلام بی‌طرفی ارتش شاهنشاهی، بیش از پنجاه سال ظلم و استبداد رژیم پهلوی در بیست و دوم بهمن ماه به پایان رسید. پس از پیروزی انقلاب 1357، در تاریخ دوازدهم فروردین ۱۳۵۸، طی یک همه‌پرسی با 2/98٪ رای «آری» از شرکتکنندگان، حکومت کنونی، نظام جمهوری اسلامی ایران، آغاز به کار کرد.
هر ساله در ایام دهه ی فجر به مناسبت پیروزی عظیم ملت ایران، شهرها، خیابان ها، اماکن و مناطق مختلف گل کاری، چراغانی و آذین بندی شده و عکس های امام خمینی و رهبر کنونی ایران، سیدعلی خامنه‌ای، به همراه پرچم جمهوری اسلامی ایران در اماکن مختلف نصب می شوند. در این جشن سرودهای مربوط به این انقلاب و رشادت های مردم پخش می شود و جشنواره های بسیاری نظیر جشنواره ی فجر (بزرگترین جشنواره ی دولتی فیلم، تئاتر و موسیقی ایران) و مراسم و یادبودهای مختلفی در تمام نقاط ایران از جمله سازمان ها، ادارات دولتی و دیگر مکان ها برگزار میشود. در روز دوازده بهمن زنگ مدارس به مناسبت سالگرد ورود هواپیمای آیت‌الله خمینی به ایران، در ساعت نه و سی و سه دقیقه نواخته می شود. در روز بیست و دوم بهمن، آخرین روز از دهه ی فجر، که به عنوان تعطیل رسمی در تقویم رسمی ایران ثبت شده است، همه ساله راهپیمایی عظیمی در شهرهای مختلف بر ضد نظام های استعمارگر و به مناسبت این پیروزی باشکوه برگزار می شود.
تاسوعا و عاشورا
.jpg)
ماه مُحَرم نخستین ماه دوازده گانه ی تقویم اسلامی (هجری قمری) که در آن بزرگ ترین فاجعه و ستم در مورد خاندان پیامبر (ص) در تاریخ جهان اسلام به وقوع پیوست. عاشورا یکی از حوادثی است که در طول تاریخ بیشترین توجه را به خود جلب کرده که علاوه بر نقش گسترده و تاثیر عمیق اجتماعی و تاریخی، خود به فرهنگی ویژه بدل گشته است. شهرت این روز نزد شیعیان به دلیل وقایع عاشورای سال ۶۱ هجری قمری است. به دلیل آن که حوادث مهم کربلا در روز نهم و دهم ماه محرم الحرام اتفاق افتاد، این دو روز را برجسته تر نموده و با نام های تاسوعا («تسع» در عربی به معنای نٌه و تاسع و تاسوعا به معنای روز نهم) و عاشورا («عشر» به معنای ده و عاشورا به معنای روز دهم) معرفی می کنند. در این ایام امام حسین (ع)، سومین امام شیعیان و هفتاد و دو تن از یاران ایشان در واقعه ی کربلا با لب تشنه در جنگ با لشکر یزید به شهادت رسیدند. این عزاداری یک عزاداری معمولی نیست و عظیم ترین سوگواری و ماتم در این ماه صورت می گیرد. امروزه میلیون ها انسان با اختلاف طبقاتی، نژادی و مذهبی در هر قسمت از دنیا به عزادارى و سوگواری آن حضرت می پردازند. در ایران تمام قومیت ها در پس فرهنگ های مختلف، بنا به نگرش و آداب و رسوم مناطق مختلف خود، مراسم تاسوعا و عاشورا را در اصالت بی بدلیلش با آیین های ویژه و با شکوه هرچه تمام تر جهت زنده نگه داشتن یاد این فاجعه ی عظیم برگزار می کنند.
دو روز تاسوعا و عاشورای حسینی در تقویم رسمی ایران تعطیل است. این عزاداری عمومی با پوشیدن لباس عزا و سیاه پوش کردن کوچه ها، خیابان ها، مساجد، تکایا و حسینیه ها شروع می شود. بعد از عاشورا و حتی تا پایان ماه صفر نیز عزاداری در زمان های مختلف برگزار می شود. دسته های عزاداری عمومی، زنجیرزنی، تعزیه، نوحه خوانی، شام غریبان خادمان مشهد، چاووش خوانی آرانی ها، طشت گذاری آذری ها، دسته های شاخسی واخسی، طَبَق کشی، گِل مالی، نخل گردانی، زارخاک، سوگ سیاوش، بیل زنی و هزاران مراسم دیگر تنها بخشی از جلوه های عزاداری و گوشه ای از آداب و رسومی است که مردم شهرهای مختلف ایران در شب های عزای سید و سالار شهیدان برگزار می کنند. هریک از این آئین‌ها زیبایی و تنوع خود را دارند و نحوه و شیوه ی اجرای آن ها بر حَسَبِ بافت فرهنگی و سنت های حاکم در جامعه متفاوت است.
هنر نمایشی تعزیه
تعزیه در لغت به معنای سوگواری و برپا داشتن یادبود برای عزیزان از دست رفته است. اما آنچه پس از شنیدن نام تعزیه در ذهن ایرانیان تداعی می شود نمایشی مذهبی و آیینی است و افرادی که آشنا به فن نمایش هستند برای سوگواری های ماه محرم و مصیبت هایی که بر امام سوم شیعیان، حسین علیه السلام ، خانواده و یارانش در راه کربلا و صحنه ی نبرد با لشکر یزید اتفاق افتاد به اجرای نمایش می پردازند.
در تعزیه چون اهمیت خواندن هنرمندانه ی اشعار بیش از روش اجرا و نمایش واقعه هاست آن را در قیاس با روضه خوانی "تعزیه خوانی" نامیده اند. تعزیه معمولاً با به اجرا درآمدن پیشخوانی نمایش مجلس اصلی آغاز میشود. کسی که تعزیه را برپا میکند "بانی"، گرداننه ی آن را تعزیه گردان"، و بازیگران آن را تعزیه خوان یا شبیهخوان می نامند.
تاریخ پیدایش تعزیه به صورت دقیق مشخص نیست، برخی بر این باورند ریشه های این آیین به ایران پیش از اسلام با قدمت سه هزار ساله ی سوگ سیاوش پهلوان ایرانی می رسد و این آیین را زمینه ساز شکل گیری آن می دانند. اما شکل رسمی تعزیه خوانی امروزی ایران را به زمان حکمرانی شیعه مذهبِ آل بویه نسبت میدهند این سوگواری به گونه ای بود که معزالدوله ی بویه در دهم محرم سال 352 هجری قمری در بغداد به مردم دستور داد که برای سوگواری، بازار را تعطیل کرده نوحه بخوانند و لباس سیاه بپوشند.
از این دوره دسته های عزاداری و نوحه خوانی رایج شد و پایه های نمایش شبیه گردانی ایران گذاشته شد. تعزیه در دوره ی صفویه با حمایت حکومت شیعه ی صفوی بیشترین رواج خود را داشت. اما عصر طلایی تعزیه را مربوط به دوره ی قاجار و سلطنت ناصرالدین شاه میدانند ساخت تکیه ی دولت در زمان ناصرالدین شاه به تقلید از تماشاخانه ی اپرهال انگلستان انجام شد.
در سالهای آغازین حکومت پهلوی اول اجرای تعزیه و روضه خوانی ممنوع اعلام شد و با تخریب تکیه دولت اجرای این مراسم به طور رسمی ممنوع شد امروزه از شمال تا جنوب ایران در شهرهایی مانند نطنز، شاهرود، اصفهان، مرکزی، قم، تهران، کرمان، خوزستان، فارس، خراسان، بوشهر و غیره به اجرای تعزیه می پردازند. تعزیه همچنین نوعی درام آیینی به شمار میرود که توجه بزرگترین تاریخ نگاران و صاحب نظران تئاتر جهانی را به خود جلب کرده است. تعزیه به سال 1388 شمسی (2010 میلادی) در فهرست میراث فرهنگی و معنوی بشر سازمان یونسکو ثبت شد.
مراسم پیرشالیار
«اورامان تخت» در گذشته منطقه ای روستایی با طبیعت زیبا و فوق العاده و معماری ای ویژه بوده به طوری که بام هر خانه، حیاط خانه ی دیگر بوده است. این منطقه با برگزاری آیین های مختلف، بخشی از فرهنگ و تمدن ایران باستان بوده و به‌‌عنوان یکی از قطب های گردشگری با شهرتی جهانی به ثبت رسیده است. آیین باستانی پیر شالیار که مردم منطقه ی اورامان تخت آن را «عروسی پیرشالیار» نیز می نامند مراسمی معنوی با قدمتی چند هزار ساله است که در دو نوبت از سال در سه روز متوالی برگزار می شود. پیر شالیار هورامی (پیر شهریار اورامی)، بزرگ اهل آیین صوفیان، در بین دراویش نقشبندی از اهمیت و احترام زیادی برخوردار است. در افسانه های مردم منطقه او فردی طبیب و صاحب کرامات است که سبب شفا یافتن «شاه بهار خاتون» دختر نابینا و ناشنوای شاه بخارا می شود و در پی آن مراسم ازدواج دخترِ شاه و پیر شالیار برپا می شود. به این ترتیب در روز چهل و پنجم از فصل بهار، در نیمه ی اردیبهشت ماه به جهت سالگرد این ازدواج، مراسمی با آداب و آیین خاص برگزار می شود و در روز چهل‌و‌پنجم زمستان نیز، در روز چهارشنبه ای که به نیمه ی بهمن ماه نزدیک است، سالگرد به دنیا آمدن پسر پیر شالیار را جشن می گیرند.
انتخاب روز و اعلام شروع مراسم توسط متولی پیر شالیار صورت می گیرد. این مراسم در روز سه شنبه با تقسیم گردوهای درخت های وقفی باغ پیر شالیار بین اهالی روستای اورامان و روستاهای اطراف توسط کودکان و دریافت میوه و شیرینی به ازای گردوهای داده شده با نام مراسم «کلاو روچنه» آغاز و گاه هم چنان تا بعد از اذان صبح روز بعد نیز ادامه می یابد. در صبح روز چهارشنبه، قربانی حیواناتی نظیر گاو، گوسفند و بز که نذورات مردم برای پیر شالیار است انجام می گیرد. گوشت های قربانی را بین اهالی به عنوان تبرک تقسیم کرده و با مقداری از آن نوعی آش به نام «ولوشین» که خوراکی نمادین و خوردن آن متبرک است طبخ کرده و بین مردم پخش می کنند. دراویش و مردان با پوشش محلی منطقه هم زمان با شروع رقص (نوعی رقص عرفانی) در مقابل خانه ی پیر شالیار حلقه ای را تشکیل می دهند. عده ای دف می نوازند و عده ای قصیده هایی خوانده و گروه بزرگ رقص هم لفظ خاصی را زمزمه می کنند. تعداد رقصند‌گان در ابتدا فقط چند نفر است و در هر دوری که مردان دست دردست یک دیگر دور حیاط خانه ی پیرشالیار می چرخند، عده ای به این حلقه اضافه می شوند. زمانی که شور مراسم بالا گرفت، دراویش از دسته جدا شده و در وسط حیاط سماع خودشان را به جا می آورند، خم و راست شدن آنان تند‌تر از گروه رقصند‌گان بوده و موهای بلندشان آنان را از جمعیت متمایز می گرداند. صبح روز پنجشنبه مراسم دیگری که به شدت خصوصی تر از مراسم روز قبل است با جمع شدن دراویش در مقبره ی پیرشالیار، دف‌زنی، رقص و سماع عرفانی به همان صورت قبلی ادامه پیدا می کند و با شروع رقص و سماع، در بعدازظهر، مراسم جنبه ی عمومی تری پیدا می کند. اعتقاد و باورهای صوفیانه بر این است که زنان نه تنها نباید در مراسم سماع حضور داشته باشند، بلکه حتی نباید این مراسم را ببینند و حضور آنان نباید توجه دراویش را از عبادت شان دور کند. مردم صبح روز جمعه به صورت دسته جمعی در محوطه ی مزار پیر شالیار حاضر شده و به دعا و نیایش و نماز می پردازند. رقص و سماع، رسوم دیگری نظیر شب‌نشینی در خانه ی پیر شالیار در آخرین روز، دست به دست گرداندن کفش چرمی پیر شالیار با آیین خاص، خوردن نان مخصوصی به نام «کولیره مژگه» و ماست و انجام کارهایی نظیر بستن پارچه بر در و دیوار و درخت مزار، آخرین مرحله از این حرکت جمعی به شمار میرود.
به رغم گذشت سالیان دراز هم چنان مردم از شهرهای اطراف و شهرهای کردستان عراق برای دیدن این مراسم در این منطقه حضور پیدا کرده و بر فراز پشت بام ها به نظاره ی مراسم می نشینند. مردم منطقه عقیده ی راسخی به پیر شالیان دارند و بیمارانشان را برای شفا گرفتن به این مراسم می آورند.
مراسم قالیشویی
مراسم قالی شویان یکی از مراسم های آیینی با قدمتی نزدیک به یک هزارسال در روستای «مشهد اردهال»، در42 کیلومتری غرب کاشان، است که در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است. این مراسم معروف به «جمعه قالی»، در واقع آیینِ نمایشِ نمادینِ واقعه ی شهادت، تشییع و خاکسپاری امامزاده سلطان علی است که هر ساله توسط اهالی فین کاشان و روستای خاوه ی اردهال برگزار می شود.
مراسم قالی شویان تنها مراسم مذهبی اسلامی است که مطابق با تاریخ شمسی در ایران، در دومین جمعه از فصل پاییز، معمولا بین هفته ی دوم و سوم (نزدیک ترین هفته به 17 مهر) در یکی از روزهای میان نهم تا پانزدهم مهرماه، توسط ستاد برگزاری این مراسم اعلام و اجرا می گردد. یک هفته پیش از آغاز مراسم، در نخستین جمعه از مهرماه معروف به «جمعه جار»، مراسم جار و فراخوانی مردم کاشان انجام می گیرد. اهالی کاشان، فین، روستای خاوه، دیگر شهرها و روستاها، به خصوص در حاشیه ی کویر همگی در مشهد اردهال تجمع کرده و حضور و تماشای آداب مراسم قالی شویان را از فرایض مذهبی و دینی خود شمرده و ثواب زیارت امام زاده را با حضور در کربلا و زیارت مرقد مطهر حضرت امام حسین علیه السلام برابر می دانند. افراد شرکت کننده در مراسم چوب به دست با جامه های سیاه، در صحن عامربن ناصر فینی در بارگاه حضرت سلطان علی حضور داشته و پس از رفت و برگشت به صحن امامزاده حسین(ع)، از فرزندان امام زین‌العابدین(ع) که در نزدیکی مزار این امامزاده قرار دارد، با آداب خاصی در صحن صفا تجمع می‌کنند. بعد از انجام روضه خوانی و سینه زنی و سخنرانی متولیان امامزاده (ع) و معتمدان روستای خاوه و تحویل نذورات مردم، قالی مقدس لوله شده را از اهالی خاوه تحویل گرفته و از ایوان صفا به داخل صحن صفا آورده و چوب دستی های خود را به نشانه ی نبردی نمادین با قاتلان در هوا تکان داده و حسین حسین گویان قالی را در یک مسیر مشخص به سوی نهر آبی واقع در بقعه ی امامزاده حسین (ع) برده و آن را شست و شو می دهند.
پس از شست و شو با تشریفات خاصی دوباره قالی را به داخل صحن صفا آورده و تحویل معتمدان خاوه و خادمان امامزاده می دهند. در انتها پس از چندین بار دور زدن در اطراف صحن و سینه زنی در صحن فینی ها مراسم خاتمه می یابد. از برنامه های جانبی مراسم قالی شویان، احداث بازاری به مدت یک هفته تا ده روز در کنار بقعه ی امامزاده سلطان علی است که به اعتقاد مردم و زائران آن منطقه خرید از آن باعث خیر و برکت می شود.
عید غدیر خم
«غدیر خُم» نام منطقه ای در کشور عربستان، در راه مکه به مدینه بوده است که پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، در بازگشت از آخرین سفر حج خود در ۱۸ ذی الحجه، همه مسلمانانی را که در آن مراسم حج شرکت داشتند در غدیر خم جمع کرده و قسمتی از خطابه بلند این روز را که «هر آن کس که من مولای او هستم، پس علی مولای اوست» در آن جمع بیان و حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین خود اعلام کرد. در بین شیعه و سنی در تفسیر حدیث غدیر خم اختلاف نظر وجود دارد. شیعیان معتقدند که پیامبر در آن روز علی ابن ابی طالب را به عنوان وصی، برادر و جانشین خود از جانب خداوند متعال معرفی نمودند. بدین ترتیب سال روز منصوب شدن حضرت علی(ع) به جانشینی پیامبر اسلام و انتقال حکومت به ایشان، در نزد شیعیان به عید غدیر خم شهرت داشته و در ایران نیز این روز نه تنها به عنوان روزى تاریخى بلکه به عنوان یکی از اعیاد اسلامى، مذهبی و تعطیلات رسمی در ایران مطرح و ثبت شده است.
عید بودن این روز، مراسم و سنت هاى خاص خود را در مناطق مختلف ایران به همراه دارد. مسلمانان به جشن و شادمانى پرداخته و برشکوه این روز می افزایند. از آنجا که حضرت علی(ع) به عنوان خلیفه، سرسلسه ی سادات و تمام سادات نیز جزو خانواده پیامبر، از نسل او و فرزندان آن امام به شمار می آیند، در نزد مردم با احترام و تکریم همراه بوده و این عید را عید سادات می نامند. در روایات متعدد مردم را به گرامی داشت مقام و شان سادات، اکرام، دل جویی، کمک و صِلِه دادن به سادات بخصوص سادات فقیر و نیازمند سفارش شده است و رفتن به منزل سادات، تبریک گفتن و رسم عیدی گرفتن از آنان، در روز عید غدیر به فرهنگ خاصی در میان شیعیان تبدیل گردیده است.
منبع: https://www.visitiran.ir/fa